BLOGS


Artikelen, overpeinzingen, ideeën en meer over de toepassingen van mindfulness in sport.

Heb jij iets gelezen of heb jij ideeën/ervaringen over de toepassing van mindfulness in sport en wil je dat delen, neem dan contact met ons op.

07.

Rem & Gaspedaal

Waarom wordt in de mindfulness training zo’n nadruk gelegd op een bewuste ademhaling?

Onze adem wordt gereguleerd door wat ons autonome zenuwstelsel wordt genoemd. Dit zenuwstelsel bestaat uit twee delen: het sympatische en het parasympatische deel. Het sympatische deel bevat de Fight, Flight en Freeze respons die diep in ons DNA verankerd zit en wordt geactiveerd door spanning, angst en stress.

En daarvan is, net als in ons dagelijks leven, genoeg aanwezig tijdens sportcompetitie

Als je gestrest of gespannen bent, dan komt het sympatische zenuwstelsel in actie, door stress hormonen los te laten en ons lichaam daarmee te overspoelen. 

Wanneer deze stress hormonen zich in je lichaam verspreiden, begint je immuunsysteem af te breken, samen met je mogelijkheid tot helder denken en adequaat te reageren. Het sympatische zenuwstelsel is de geleider van al deze stress mojo.

En dan is er het parasympatische zenuwstelsel, dat tegenwicht biedt aan dit alles. Het parasympatische zenuwstelsel doet het tegenovergestelde van wat het sympatische zenuwstelsel doet. In plaats van dingen te versnellen en ons de overspoelen met stresshormonen, remt het ons af. Het verlaagd onze bloeddruk en onze hartslag. Het parasympatische zenuwstelsel doet dit door de neuro chemische stof acetylcholine los te laten, een basisonderdeel voor het ontspanningsproces van ons lichaam.

We kunnen naar deze twee systemen kijken als de rem en het gaspedaal: het sympatische zenuwstelsel is het gaspedaal, door het pedaal tot op de bodem in te trappen razen we in de hoogste versnelling door ons leven, opgewonden van de stress. Het parasympatische zenuwstelsel trapt op de rem en brengt alles weer tot rust.

Omdat onze ademhaling gereguleerd wordt door het autonome zenuwstelsel is één van de simpelste en meest krachtige manieren om het parasympatische zenuwstelsel te activeren een diepe en bewuste ademhaling. Yogis weten dit al eeuwen. Enkelen van hen zijn zelfs in staat om door uiterste concentratie in een meditatieve staat te komen waardoor zij dagenlang zonder voedsel en water kunnen. Dit zorgt waarschijnlijk ook voor de culturele stereotypering van de guru die in afzondering wekenlang op een bergtop zit op zoek naar verlichting.

De truc voor ons, gewone mensen, is om deze bergtopervaring in ons dagelijks leven te brengen. Concentratie en bewustzijn van onze adem is de eerste stap in dit proces.

06.

De rol van de Coach 

Jason Dorland in Mindful Magazine

Als coaches atleten zover krijgen dat ze hun eigen-waarde koppelen aan winnen, maakt dat de overgang uit de olympische sport des te moeilijker. In plaats daarvan moet de kijk verschuiven naar het coachen van de hele persoon.

In bijna alle gevallen leren jonge atleten dat winnen, niet verliezen de voorkeur heeft in competitie. Ze leren het van hun coaches, van hun leraren, van hun ouders, van teamgenoten en hun leeftijdsgenoten. Tijdens hun seizoen duurt het niet lang voordat ze ontdekken dat als ze winnen, iedereen de neiging heeft om gelukkiger te zijn. Het is begrijpelijk dat winnen leuk is en dat we over het algemeen onze successen vieren. Het probleem is dat ze uiteindelijk ook leren dat verliezen minder leuk is - in sommige gevallen zelfs 'verkeerd'. En daar begint de schade vaak.

Ik kan me nog herinneren dat ik mijn eerste hockey-wedstrijd won toen ik tien jaar oud was. Man, dat was leuk! Onze coach was door het dolle heen. Onze ouders waren dolgelukkig - een van de vaders kocht zelfs donuts voor het hele team. Als jonge hockeyers waren we natuurlijk ook behoorlijk enthousiast. Ik bedoel, wat was er niet leuk aan? We hadden gratis donuts! En onze hoofdcoach was in een goede bui.

Hoezeer ik me ook dat glorieuze moment herinner waarop ik mijn gezicht vulde met een met chocolade geglazuurde donut, ik herinner me ook de eerste keer dat we verloren. Over klimaatverandering gesproken! Het was alsof Old Man Winter zelf de kleedkamer binnen-kwam. De coaches waren niet meer blij. Onze ouders ook niet. Er waren geen gratis donuts en we vroegen ons af: "Wat – allemaal omdat we een hockeywedstrijd verloren??"

Coach als emotionele constante voor het team

Een van mijn grootste uitdagingen als coach was om emotioneel gelijk te blijven in mijn reactie op de teams waarmee ik heb gewerkt, of ze nu wonnen of verloren. Eerlijk gezegd is het moeilijker dan je denkt. De reden is dat het indruist tegen elke sociale aanwijzing die we als jonge kinderen leren.

Als ik thuiskom van een dag vergaderen waarvoor ik onze hond Katie alleen heb moeten laten, is het welkom dat ik krijg warm en genereus. Ze kwispelt met haar staart. Ze likt mijn gezicht. Ze drukt haar oprechte vreugde uit in de wetenschap dat ik thuis ben gekomen en dat we herenigd zijn.

Dit is de reden waarom honden vaak het go-to voorbeeld zijn van de term 'onvoorwaardelijke liefde'. Ondanks dat

ik een aantal uren weg ben geweest en haar alleen heb gelaten om voor zichzelf te zorgen, heeft ze niet de minste moeite om me te negeren of me op zo'n manier te verwelkomen dat ze haar afkeuring van mijn gedrag zou kunnen tonen. En dat is precies wat we als coaches doen als we onze atleten anders ontvangen op basis van of ze wel of niet hebben gewonnen of verloren.

Je denkt misschien dat boos zijn over het verlies van je team, hoe normaal dat ook is in onze samenleving, 

onschadelijk is en in feite zelfs een beetje extra lading kan geven om hen te motiveren om de volgende keer beter te presteren - maar denk nog eens goed na.

Ik zou zeggen dat de boodschap die je met die strategie overbrengt, is: "Ik vind je leuk als je wint, maar ik hou niet van je als je verliest." Het schadelijke effect van die boodschap op de lange termijn kan verwoestend zijn.

Deze vrijdag verzamelen atleten van over de hele wereld zich in Rio de Janeiro, Brazilië voor de Olympische Zomerspelen 2016. Ze zullen ons verblinden met hun atletisch vermogen, indruk op ons maken met hun fitheid en ons inspireren met hun grit terwijl ze ernaar streven om tot Olympische kampioenen te worden gekroond.

Na die Spelen zullen veel van de atleten stoppen met hun sport. En, zoals zo vaak het geval is, zullen een aantal van hen zich door die overgang worstelen terwijl ze proberen een nieuw leven te creëren buiten het leven dat velen van hen sinds hun kindertijd hebben gekend.

Ik geloof dat een van de redenen dat de overgang zo moeilijk is voor atleten, is vanwege de berichten die voor hen begonnen toen ze jonger waren. Ze leerden, zoals ik al eerder zei, dat hun coaches hen meer leuk vonden als ze wonnen en minder als ze verloren. Natuurlijk kwam op die jonge leeftijd hun overlevingsmechanisme in werking en probeerden ze hun coaches tevreden te houden. Bovendien, door te doen wat wij mensen zo goed doen – betekenis geven aan alles – begonnen ze een overtuiging te vestigen die hen definieerde: "Ik ben goed als ik win en niet zozeer als ik verlies."

Vaak worden ze bang voor hun coaches. Meer in het bijzonder worden ze bang voor de reactie van hun coaches op de resultaten van hun prestaties.

Door die belangrijke volwassen figuren in hun leven gelukkig te houden, ontwikkelen ze hun eigenwaarde door sport en nog belangrijker door te winnen. Naarmate de competitieve seizoenen vorderen, is hun identiteit gevormd door hun deelname aan sport. En voor veel atleten is het de eerste en belangrijkste identiteit die ze vormen.

Naarmate ze ouder worden en meer succes ervaren, aangevuld met verdere berichten dat ze meer waard zijn als ze winnen en minder als ze verliezen, wordt sport het voertuig waarmee ze niet alleen hun identiteit vergaren, maar ook hun eigenwaarde.

Wanneer dat voertuig wordt weggenomen - wanneer ze zich terugtrekken uit de sport - is het niet verrassend dat veel van die atleten niets overhouden om zich mee te identificeren en daardoor niets om hun eigenwaarde te bereiken.

Steevast krijgen deze personen een bekend label - Type A-persoonlijkheid.

Het interessante aan dit label dat zovelen in onze samenleving als badge dragen, is dat het niet echt een compliment is. De essentie van de betekenis ervan is dat men ernaar streeft om waarde buiten zichzelf te bereiken door verheven doelen te stellen die ze onophoudelijk najagen. Het eindspel is om waardig te lijken in de ogen van de mensen om hen heen als ze eenmaal succes hebben geboekt. Het probleem is dat het nooit genoeg is. Zodra de doelen zijn bereikt, stellen ze anderen in de hoop dat "ik deze keer goed genoeg zal zijn." Helaas houdt het goede nooit stand en zijn ze weer verloren in het streven naar dat ongrijpbare moment van vreugde wanneer ze hun eigenwaarde erkennen.

Dit patroon is geboren uit de vroege berichten die wij coaches geven en zou ons een moment van reflectie moeten geven - bereid ik mijn atleten voor op een toekomstig leven van het najagen van hun eigenwaarde?

Wanneer jonge atleten leren dat verliezen de belangrijke volwassen figuren in hun leven verstoort, worden ze natuurlijk bang voor datzelfde resultaat. Zoals we allemaal weten, hoe banger we zijn om te verliezen, hoe moeilijker het wordt om te winnen.

Coachen van de hele persoon

Hierin ligt dus de kans voor coaches en voor ouders. Door deze eenvoudige suggesties te volgen, verbetert u niet alleen de prestaties van uw atleten, maar zorgt u ook voor een gezondere mindset en emotioneel welzijn terwijl ze betrokken zijn bij sport.

  • Focus op de prestaties van je atleten, niet alleen op hun resultaten.
  • Ontvang je atleten met hetzelfde niveau van interesse, respect en liefde, ongeacht of ze winnen of verliezen.
  • Als je je atleten vraagt hoe het ging na een wedstrijd en ze antwoorden: "Belabberd - we hebben verloren!" Vraag hen: "Ja, maar hoe zou je spelen?" Haal de focus van de uitkomst af door je gesprekken.
  • Als je atleten boos zijn als ze verliezen, ga dan een gesprek aan dat probeert te begrijpen waarom. Probeer de oude berichten uit te pakken die tot die reactie hebben geleid en kijk of je de dialoog niet kunt omleiden om manieren te verkennen om beter te worden voor het volgende spel.
  • "Ik vind het heerlijk om je te zien spelen!" Deze vijf woorden deden het afgelopen jaar de ronde op coachingswebsites. Ik stel niet voor dat je ze tot vervelens toe tegen je atleten zegt. Wat ik echter suggereer, is dat je hun betekenis omarmt als je coacht. Wees enthousiast over het coachen van je atleten om wie ze zijn, niet om wat ze doen.

Deze eenvoudige richtlijnen bieden een basis waarmee coaches en zelfs ouders het denken van onze jonge atleten kunnen veranderen, waardoor een gezondere omgeving voor hen wordt gecreëerd om zich te ontwikkelen en te bloeien. De bonus is: wanneer individuen die zichzelf al waarderen competitie spelen, vertrouwen ze niet langer op de resultaten van hun prestaties om geruststelling te bieden dat ze eigenwaarde hebben. Zonder die extra stress wordt hun potentieel natuurlijk enorm verbeterd naarmate ze op een hoger niveau presteren en mogelijk zelfs vaker winnen.

05.

Mindflowness

Wat is de connectie tussen mindfulness en sport?
We weten allemaal dat onze geest ons kan bevrijden of kan laten struikelen.

Als je geest gevuld is met gedachten of emoties, stap je uit de flow. Of je nu turnt of basketball speelt, als je begint na te denken over dat gevecht dat je eerder op een dag met een vriend had, of als je je zorgen maakt over wie in het publiek naar je zit te kijken, verlies je waarschijnlijk je ritme of mis een schot.

Als iemand tegen je praat maar je hoort zonder te luisteren, mis je de communicatie en verlies je je verbinding.

Op het moment dat je geest ergens anders is, is het huidige moment voorbij. En het is alleen in het huidige moment dat je bewuste flow in je sport(leven) kunt cultiveren, optimale niveaus van prestaties kunt bereiken en die ultieme plek kunt ervaren die “The Zone” wordt genoemd.

Mihahly Csikszentmihalyi over Flow:“Het ego valt weg. De tijd vliegt. Iedere actie, beweging en gedachte volgt onvermijdelijk uit de vorige zoals het spelen van jazz. Je hele wezen is erbij betrokken en je gebruikt je vaardigheden maximaal.”

Het vermogen om aanwezig te blijven is wat Flow bevordert. Het valt niet te ontkennen dat kracht en vaardigheid een grote factor spelen bij het behalen van hoge prestaties in de sport, maar veel spelers hebben buitengewone kracht en vaardigheden. De echte sleutel tot hoge prestaties en het aanboren van flow is het vermogen om deze krachten en vaardigheden volledig in het huidige moment te brengen – en dat begint in je hoofd. De keerzijde van deze vergelijking is ook waar. Ongeacht hoe sterk of bekwaam je ook bent, je geest kan ook voorkomen dat jouw talent wordt gebruikt, en dat gebeurt vaak op een sluipende manier als je er niet voor zorgt. 

Je hebt het waarschijnlijk al eerder gehoord en het is waar dat de geest een spier is, waar je dagelijks voor moet zorgen. Zo eenvoudig en diepgaand is het.

Dr. J (basketballer uit de jaren ’80 bij de Philadelphia ’76-ers) was een aangeboren mindful athlete die het ‘innerlijke spel’ speelde voordat de term werd bedacht. Hij was altijd in flow en leefde volledig in het huidige moment, reageerde en paste zich aan, aan wat er om hem heen gebeurde in plaats van te reageren en er tegen te vechten. Hij leek situaties met hem te laten spreken; hij observeerde en leerde. Hij was altijd optimistisch, ondersteunend, bemoedigend, vriendelijk en genereus – belangrijke gezonde eigenschappen voor de mindful athlete om zich te ontwikkelen, om te bloeien – en hij hield anderen verantwoordelijk zonder ze verkeerd te doen. Hij klaagde nooit over trainingen, pijn hebben of depressief zijn als hij slecht speelde of een wedstrijd verloor. Hij leek blij om te leven.

Om je potentieel te ontsluiten (je talent te benutten), moet je voor jezelf de weg vrijmaken voor vrijheid en transformatie. Mindfulness is een hulpmiddel dat je kunt kunnen gebruiken om dit op de meest bekwame manier te doen.

04.

Kernwaarden GSW

Nu de Golden State Warriors het record voor de meeste overwinningen in één seizoen in de historie van de NBA hebben overgenomen van de Chicago Bulls van Michael Jordan, is het interessant de vraag te stellen: "Wat is het geheim van dit team?" Natuurlijk, het succes heeft vele ingrediënten, waaronder misschien wel de beste shooter in de historie van basketbal in Stephen Curry. Maar voor de velen die het basketbal de afgelopen jaren hebben bekeken, is er iets bijzonders aan het spel van de Warriors, voorbij Steph. 

Ze zijn ‘in sync’ op een manier zoals geen enkel ander team is geweest.

Wat minder bekend is over de Warriors is dat ze een viertal bijzondere kernwaarden hebben, te weten:

  1. PLEZIER
  2. MINDFULNESS
  3. COMPASSIE
  4. COMPETITIE

Deze waarden zijn kwaliteiten voor het leven, niet alleen voor basketbal, en dit is wat de Warriors anders maakt.Terwijl de meeste teams vooral bezig zijn om de sport technsich, tactisch en fysiek onder de knie te krijgen, richten de Warriors zich ook op de mentale kant, met inbegrip van hun attitude en hoe ze zich tot elkaar verhouden.

Winnen wordt daardoor een 'bijproduct', geen doel. Het komt voort uit een manier van leven die in de eerste plaats gebaseerd is op Plezier, Mindfulness (aanwezig zijn als je speelt), Compassie (voor jezelf en jouw teamgenoten bij het maken van fouten) en Competitie (strijden op het hoogste niveau). 

Dit verschilt van het oude model van sport, dat voornamelijk bekeken word als herhalingen van bepaalde technische, tactisch en fysieke handelingen. Mindfulness in sport maakt deze mentale vaardigheden beschikbaar voor elke sporter van elke leeftijd in een eenvoudige, directe en naar de sport vertaalde training.

De tijd kan niet meer rijp zijn, en voor jeugdsport in het bijzonder. Die is uitgegroeid tot een plaats van kritiek, druk, en frustratie …waar we iets aan moeten doen!

En, de Warriors hebben aangetoond, wat er we aan kunnen doen, met plezier in competitie zijn met anderen.

Mensen hebben altijd geprobeerd om zichzelf uit te dagen, waarbij de echte uitdaging van ‘binnen’ is. Ik ben blij met de AMS (Academie voor Mindfulness in Sport), die is gestart met de eerste opleiding die dit innerlijke spel en deze innerlijke reis ondersteund voor sporters (en trainers/coaches!) van alle leeftijden. Zodat zij met plezier alles uit zichzelf kunnen halen, zonder zich daarbij te hechten aan het resultaat.

03.

Durf

Met 11 NBA-kampioenschappen als speler en coach is Phil Jackson een absolute grootheid in de wereld van basketball. Zowel in de Verenigde Staten als daarbuiten wordt met respect en bewondering gesproken over de man die rond sterspelers als Michael Jordan, Shaquille O’Neal en Kobe Bryant subliem presterende teams wist te smeden. 

In de afgelopen decennia is Phil Jackson veruit de meest succesvolle coach in het Amerikaanse basketball geweest.

Hiermee is hij een inspiratie voor vele coaches, ook in andere sporten. Wat is nu zijn geheim? Wat maakt dat hij deze buitengewone resultaten heeft kunnen boeken?

Natuurlijk heeft hij de beschikking gehad over een aantal zeer talentvolle spelers, misschien wel de besten van hun generatie. Ook zijn aanvallende systeem, de zogenaamde triangle offense, wordt door velen als een belangrijke factor beschouwd. Maar de fysieke, technische en tactische vaardigheden van zijn teams gaven nooit de doorslag. Phil Jackson slaagde er vooral altijd in om zijn teams mentaal ijzersterk te laten zijn. Mindfulness, onder andere door meditatie en zitten in stilte, is daarin de onderscheidende factor geweest. “One breath, one mind” was voor deze vooruitstrevende coach het streven  voor zijn teams.

Toch hebben zijn ‘volgers’ zich vooral gericht op de meer tastbare onderdelen van zijn aanpak. Er zijn boeken volgeschreven over zijn tactische aanvalsplan en vele coaches hebben hun teams gemodelleerd naar de Chicago Bulls van de jaren ’90 en de LA Lakers van het daarop volgende decennium. Opvallend genoeg wordt er weinig aandacht besteed aan de minder harde kant van zijn aanpak. Wat is hier de oorzaak van? Je zou toch verwachten dat iedere coach die zijn huiswerk gedaan heeft en Phil Jackson als voorbeeld neemt, tot de conclusie moet komen dat dit een essentieel onderdeel is van zijn strategie.

De enkelingen die mindfulness ‘durven’ te gebruiken als belangrijk onderdeel van hun trainingsprogramma zijn succesvol, zoals Steve Kerr, headcoach van NBA kampioen Golden State Warriors en Pete Carrol, headcoach van NFL kampioen Seattle Seahawks.

02.

Sport als middel

Enige tijd geleden las ik een blog van de Canadees Jason Dorland (Olympisch roeier, coach en schrijver) waarin hij uitlegt dat de potentie van mindfulness in sport niet alleen ligt in het verbeteren van prestaties maar ook in vergroten van het doel van sport.

Hij schrijft o.a. over dat hij zich als coach heeft gerealiseerd, dat hij met behulp van mindfulness niet alleen meer succes en plezier ervaart met zijn teams, maar dat hij sporters ook helpt door hen de potentie van de sport, om hun leven te transformeren, te laten zien. Er ligt volgens Jason een grote kans voor de sport, als er

meer coaches en sporters mindfulness gaan beoefenen.Dan ziet hij een enorme verschuiving in de toekomstige richting van de sport. Niet alleen in de prestaties van de sporters en coaches, maar ook in hun rol als wereldburgers.

Bij dit toekomstbeeld sluit ik mij graag aan, want laten we eerlijk zijn: sport heeft naast de vele geweldige momenten ook de nodige ‘mindere’ momenten. De media is bezaaid met verhalen over doping, corruptie, geweld, waanzinnige salarissen (en alle uitingen daarvan)……etc.

Sporters, coaches, teameigenaren en bestuurders hebben moeite om hun drang om te winnen te combineren met hun niet altijd even populaire, of zelfs welkome, rolmodel status. Volgens Jason kan mindfulness helpen om beide te bereiken. Winnen EN het creëren van een gezondere cultuur binnen de sport hoeven elkaar niet uit te sluiten. En dat is van groot belang, want naast de vraag naar topprestaties is er een nog grotere vraag: “Hoe blijft sport relevant in een wereld overspoeld met onrust, armoede en wanhoop?” Voor veel mensen op deze wereld, heeft het aantal gewonnen Olympische medailles of het winnen van

kampioenschappen zeer weinig te maken met hun dag-tot-dag overleven.

Als de sport zich niet verheft tot een ander niveau van betekenis, is het de vraag of sport relevant kan blijven. Sport moet ons iets groters bieden. En hier kan mindfulness bij helpen, door sporters en coaches op een dieper niveau redenen te laten ontdekken om mee te doen aan competitie, redenen die het simpele winnen of verliezen overstijgen.

Sport kan een voertuig/middel zijn voor persoonlijke verandering, als sporters en coaches naast het genieten van successen, ook gaan genieten van hun innerlijke ervaringen tijdens hun ‘prestatie reis’. Wanneer sporters met die ervaringen, hun carrière ná de sport voorzetten, worden zij krachtige gidsen voor positieve verandering in de wereld. Als we de kracht van sport gebruiken om niet alleen levens te transformeren, maar ook om te inspireren tot grootsheid, vriendschap, compassieen vrede op wereldschaal, dan beginnen we de mogelijkheden van sport aan te boren. Tot die tijd blijft sport simpelweg de afleiding waar (te)veel mensen, afhankelijk van zijn.

01.

Djokovic

In de periode dat Novak Djokovic de schier onaantastbare #1 van de wereld was legde de 28-jarige Serviër in een interview, voorafgaand aan de Monte-Carlo Masters, uit dat het zijn geloof in de kracht van de geest en een holistische benadering van zowel tennis als het leven zijn die hem in staat stellen zijn hoge niveau zo

consequent te produceren en de niet aflatende druk te absorberen.

Ik geloof heel erg in de kracht van de geest,” vertelt hij. “Als we onze geest net zoveel trainen als onze spieren en ons fysieke lichaam, dan kunnen we ons volledige potentieel bereiken en maximaliseren. We weten niet hoeveel we echt kunnen bereiken totdat we de mentaliteit hebben om altijd te willen leren en te verbeteren.” 

Ik geloof in de kracht van de geest en visualisatie, dat is een groot deel van mijn dagelijks leven. Ik weet dat ik geen invloed heb op wat er morgen of in de komende weken of maanden gebeurd. Maar ik kan wel goede, positieve ‘vibes’ naar de toekomst te sturen en er vervolgens alles aan doen wat in mijn macht ligt om klaar te zijn voor eenwedstrijd. En dan, wanneer die wedstrijdkomt, zal ik proberen om de kans te grijpen.” “Het is mindfulness, waarmee ik mijn potentieel als een 

menselijk wezen weet te maximaliseren, elk aspect van mijn wezen, niet alleen fysiek, maar ook mentaal, emotioneel, spiritueel,” vervolgt Djokovic.“Ik probeer op een dagelijkse basis gedisciplineerd alle oefeningen uit te voeren die me goed, rustig en gelukkig doen voelen. Aan het eind van de dag, is dat het doel van het leven, innerlijke rust te hebben en gelukkig zijn, doen wat je graag doet en te genieten van elk moment.”

“In de afgelopen jaren ben ik er in geslaagd om mijn geest te trainen om zo veel mogelijk in het huidige moment te blijven en mij te richten op wat er gaat komen in het volgende moment. Natuurlijk, net als alle spelers, kijk ik vooruit probeer ik te plannen. Maar als het nodig is om als een ‘menselijke machine’ te functioneren, dan is dat enkel nodig in het huidige moment, in de huidige tijd. En wanneer die tijd komt, ga ik er meer over nadenken dan ik nu doe.”